Su çıkarma veya su bulma konusunu işleyen efsânelerin kökü mukaddes kitaplara kadar uzanmaktadır. Hemen hemen Anadolu’nun tamamında su kaynaklarının birer efsânesine rastlamak mümkündür.
Afyonkarahisar’a has olan bir su çıkarma efsânesi de Olucak Çeşmesi’ne ait olan Çavuşbaşı/Çavuşdede Efsânesidir.
Efsâneye göre:
“Afyonkarahisar Sancağı daha Türk egemenliğine girmeden önce, burada valilik yapan kişiye Türk hükümdarı bir çok kez elçi göndermiş ve kalenin Türklere teslim edilmesini istemişti. Ancak, her elçi olumsuz yanıtla dönüyordu. Bu sorunun barış yolu ile çözülemeyeceğini anlayan hükümdar, buyruğundaki Çavuşbaşıların en güçlüsünü Afyonkarahisar kalesinin alınması için görevlendirmişti…
Birkaç gün sonra Çavuşbaşının birliği Afyonkarahisar’ın mesire yeri olan Muttalip Bağları’na ulaşmıştı. Kale Komutanı Türklerin gelmekte olduğunu duymuş, halkını ve askerlerini kaleye kapatarak, gerekli savunma yollarına başvurmuştu. Ertesi sabah Türk Ordusu, başlarında Çavuşbaşı Çavuş Dede olduğu halde Keltepe’den Taşlıdere’ye inerek düzgün bir yürüyüşle Karakuyu’ya ulaşmış ve orada konaklamıştı. Uzun yolculuk sırasında su stokunu tüketen askerler Karakuyu’dan su çekerek içmek istemişler, ama suyun zararlı olduğunu anlayınca vazgeçmişlerdi. Birkaç koldan aramalara karşın civarda da su bulunamamış, durum Çavuşbaşı’ya duyurulmuştu.
Çavuşbaşı yanına birkaç kişi alarak Yağdan denilen yüksek kayalıklara doğru gider ve tonlarca ağırlıktaki çok yüksek bir kayanın önünde durur. Kılıcını çeker birtakım dualar mırıldanır ve: “Burada bir su olacak” diye bağırarak bütün gücü ile kayaya vurur. Kılıç darbesi ile yarılan kayadan o anda su fışkırır… Çok güzel ve de şifalı olan su askerlerin yorgunluğunu kısa bir sürede giderir. Sonra birkaç gün dinlenen ordu bir Cuma sabahı kaleye hücum eder. Şiddetli çarpışmalar olur, birkaç şehit verilir, ama kale zapdedilir.
Ne var ki şehitler arasında Çavuşbaşı da bulunmaktadır. Bugün Afyonkarahisar’ın “Çavuşbaşı” Mahallesindeki “Olucak” suyu kentin her yanına testilerle taşınan güzel bir memba suyudur. “Olucak” çeşmesinin tam karşısındaki “Çavuş Dede” mezarı ise, dertlilerin derman aradıkları, adaklar adadıkları, başında dualar ettikleri küçük bir türbedir.
Çavuş Dede Türbesinin Yeri: Afyonkarahisar İlinin Merkezinde Çavuşbaş Mahallesinde bulunan Olucak Çeşmesinin karşısındaki eski kabristanlıkta türbesi vardır…
Çavuş Dede Kimdir: Gerçek adı Mustafa Çavuştur ve Kethüda yeri çavuşu olarak bilinmektedir. Rivayete göre kalenin fethi esnasında susayan askerler için Olucak Çeşmesi’nin olduğu yerdeki suyu bulur.
15.08.2014 tarihinde
AKÜ Afyonkarahisar Kütüğü
kitabından alınmıştır.
