Ömer MAZİ
8 Kasım 2023 / Türkeli Gazetesi
Dünkü yazımda 10 Kasım Anıtkabir Frigya diye bir yazı yazmıştım.
Anıtkabir bir Frigya Tümülüsü üzerine kurulduğunu anlatmıştım.
Afyon’un önemli ve ilk mermerci ailesinden birisi olan Adnan Demirel’i ziyaret ettim.
Yazmış olduğum 153. Sokak, Ben Atatürk Kadınıyım ve Gizemli Şehirde Balayı kitaplarını imzalayıp vermek için İscehisar’da buluştuk.
Odasında otururken duvarda asılı olan dedesi, babası ve annesinin fotoğraflarına baktım.
Adnan Demirel’in yüzünde hafif bir gülümseme belirdi.
Önce babasından bahsetti.
Hacı Ömer Oğlu Ekrem Demirel.
Askerde demirciliği öğreniyor.
At arabası ve fayton yapmasını öğreniyor asker ocağında.
Orada öğrendiğini kendi yeteneğiyle birleştirdikten sonra askerlik sonrası da asıl işi oluyor.
At arabası, fayton yapmaya başlıyor.
Daha sonra kamyon kasası ve hatta otobüs yapıyor.
Ancak kamyon kasası yapmak daha karlı olduğu için o alanda ilerliyor.
Demirden yapamayacağı yok.
Osmanlı döneminde meslek erbabı genellikle gayri Müslimlerdi.
Cumhuriyet’in ilk yıllarında savaştan çıkmış yokluk içindeki halk kendi alet edevatını yapmaya başlıyor.
Özellikle Asker ocağı tam bir usta yetiştirme merkezlerine dönüyor.
Onlardan birisi de Adnan Demirel’in babası Ekrem Demirel oluyor.
Afyon ve civarında aranan bir usta haline geliyor.
Mustafa Kemal Atatürk 10 Kasım 1938’de hayatını kaybettikten sonra naaşının, Ankara’da bir anıt mezar inşa edilene kadar Ankara Etnografya Müzesi’nde kalacağı açıklanıyor.
Anıt mezarın inşa edileceği yeri belirlemesi amacıyla hükûmet tarafından bir komisyon kuruldu. Hazırlanan rapor doğrultusunda, 17 Ocak 1939’daki meclis grubu toplantısında Anıtkabir’in Rasattepe’ye inşa edilmesine karar verildi.
Rasattepe bildiğiniz gibi bir Frigya kralının mezarı Tümülüs.
Anadolu’nun piramitleri olarak da bilinir.
Bu kararın ardından ilgili arazide kamulaştırma çalışmaları başlatılırken yapının tasarımının belirlenmesi amacıyla 1 Mart 1941’de uluslararası bir proje yarışması açıldı.
2 Mart 1942’de sona eren yarışma sonrasında yapılan değerlendirmeler sonucunda, Emin Onat ve Orhan Arda’nın projesinin, birtakım değişikliklerle uygulanmasına karar verildi ve 9 Ekim 1944’te gerçekleştirilen temel atma töreniyle inşaata başlandı.
İnşaata başlarken de İnşaatta kullanılan tüm malzemeler yerli ve milli olunması istendi.
Mermerden yapılması düşünülen Anıtkabir için ne mermer ustaları vardı, ne de mermer ocağı.
İnşaat için İtalya’dan mermer ustaları getirtildi.
Mermer’in Afyon ve Denizli’den çıkartılmasına karar veriliyor.
Mermer çıkartmak için önce alet edevat gerekiyordu.
Bunun için önce o aletleri yapacak bir demirci ustasına ihtiyaç vardı.
Kim yapar bunu derken Afyon’da Ekrem Demirel var deniliyor.
İtalyan ustalar Afyon’a gelerek Ekrem ustayı bulup yaptırmak istedikleri aletleri çiziyorlar.
Ekrem usta çizimlere bir kere baktıktan sonra kolları sıvayıp işe koyuluyor.
Ekrem usta çalıştıkça İtalyan ustaların gözleri fal taşı gibi açılıyor.
Beklediklerinden daha iyi aletler çıkıyordu.
Bir taraftan da mermer ocağı arayışına girildi.
Afyon’da ve Denizli’de mermer ocakları bulundu.
Demirci Ekrem ustanın yolu da bu sayede mermercilikle kesişiyor.
Ekrem usta ne isteniyorsa nefes bile almadan çalışıp yapıyor.
Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün ebedi ikametgahının bir an evvel tamamlanıp taşınması gerekiyordu.
Kaç insana böyle bir görev nasip olurdu.
Bir taraftan mermer çıkartılmasında kullanılacak malzemeleri yapıyor bir taraftan nereden mermer çıkartılır rehberlik yapıyordu.
9 Ekim 1944’de Anıtkabir’in temeli atılarak çalışmalara başlandı.
Afyon ve Denizli’den çıkartılan mermerler İtalyan ustaları tarafından işlenip Anıtkabir yükselirken proje birkaç kez değişikliğe uğradı.
Planlanandan daha uzun sürdü.
10 Kasım 1953 tarihinde yapılan törenle Atatürk’ün naaşı Ankara Etnografya Müzesi’nden alınarak Anıtkabir’e taşındı.
1973’ten beri İsmet İnönü’nün de kabri Anıtkabirde bulunuyor.
Cemal Gürsel’in de aralarında bulunduğu on bir kişi daha Anıtkabir’e defnedilmişti.
Ancak 1988’de hepsi başka yere taşındı.
İşte böyle.
Anıtkabir, Atatürk ve mermer.
Anıtkabir’le başlayan mermercilikte bugün hem Adnan Demirel ve ailesi, hem de Afyon ve Türkiye bugün dünyanın dört bir tarafına mermer ihraç eden bir şehir haline geldi.
Adnan Demirel’i ziyaret ettiğimde duvarda bulunan bir fotoğraftan nerelere gittik.
Bu şehrin bir mermer şehri olmasına vesile olan kim varsa mekanları cennet olsun.
Bir kez daha hepsini rahmetle anıyorum.
Ve elbette Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ü rahmet ve minnetle anıyorum.
