Anadolu’nun işgali protesto ediliyor: 16 Mayıs 1919 Afyonkarahisar Mitingi

Anadolu, 1. Dünya Savaşından sonra aşama aşama işgal edilmeye başlayınca, Mustafa Kemal Paşa’nın Samsun’a çıkmasından önce, önce İstanbul2un, sonra İzmir’in işgalleriyle Türk Milletinin işgallere karşı 1. safha direnişi başlamıştı.

Bu direnişlerden birisi de Anadolu genelinde işgallere karşı protesto mitingleriydi, bu mitinglerden birisi de 16 Mayıs 1919’da Afyonkarahisar’da yapılmıştır.

İstiklal Savaşı’nın ilk safhasında yapılmış olan mitingler milli iradenin oluşmasında çok önemli fonksiyon ifa etmiştir. Mitinglerin yoğunlaştığı tarih, 15 Mayıs 1919’da İzmir’in İngiliz destekli Yunanlılar tarafından işgalini takip eden günlerdir.

Hemen hemen Anadolu’nun her tarafından gerçekleştirilmiş olan mitinglerin etkisi üç yönlü olmuştur. Bunlardan birincisi, İtilaf temsilcilerine karşı olan etkisidir. İkinci etkisi dönemin hükümetleri üzerinde olmuştur. Özellikle Mayıs 1919 tarihinde yoğunlaşan bu mitingler Ferid Paşa Hükümeti dönemine rastlar. Üçüncü etkisi milli iradenin ve istiklal savaşının başlamasına yönelik mücadele oluşması noktasındadır.

Toplu ve ferdi tepkiler şeklinde ortaya çıkan bu reaksiyonlar sonucunda İstiklal Savaşı’nın başlarında dağınık da olsa ortaya bir milli irade zemini teşekkül etmeye başlamıştır. Kamuoyunu dikkatle takip eden Mustafa Kemal Paşa ortaya çıkmaya başlayan bu iradeyi hissetmiş ve Haziran 1919 tarihinden itibaren Milli Mücadele sürecini başlatmıştır.

Anadolu’nun muhtelif yerlerinde mitingler düzenlenmiştir. İzmir’in işgali sebebiyle bu tür faaliyetlerin daha da yoğunlaştığını görmekteyiz. Bu mitinglerden birisi de 16 Mayıs 1919’da Afyonkarahisar’da yapılan mitingdir.

İzmir’in Yunanlılar tarafından işgal haberi geldiği zaman (15 Mayıs 2019) Afyonkarahisar’da derhal müftülükte bir durum değerlendirilmesi yapıldı. Toplantıda bulunanlar Turunçzade Yusuf Bey, Ethemzade Hacı Hüseyin Bey, Akosmanzade Hacı Hüseyin Efendi ve oğulları, Nebil Efendi, Turunçzade İsmail Bey gibi kişilerdi. Görüşme sonunda durumun halka bildirilmesi için bir miting tertip edilmesine karar verildi.

Miting yapıldıktan sonra İngiliz, Fransız ve İtalyan askeri mercilerine verilmek üzere bir protesto metni hazırlandı. Protesto metni önce İngiliz komutanına götürüldü. Heyetin başında müftü Hüseyin Efendi vardı. İngiliz komutanı ile yaşanan tartışma üzerine heyet başkanı protesto metnini İngiliz komutanının masasına bırakarak odayı terk etti.

Müftü başkanlığındaki heyet daha sonra protesto metnini Fransız komutana iletti. Burada ilginç bir diyalog yaşandı. Fransız komutan heyete şunları söyledi; “Siz mağlup bir milletsiniz. Yunanlılar İzmir’den çıkmazsa ne yaparsınız? Bir defa ellerinizden silahınız alınmıştır, onları nasıl çıkaracaksınız?”

Heyet başkanı müftü efendinin cevabı şöyle oldu; “biz mağlup değiliz, eğer mağlup olsaydık boğazlarımızdan harp gemileriniz geçer, İstanbul’umuzu zapt ederdi. Biz geçirtmedik. Elimizden silah alındıysa bu Yunan gibi küçük bir devlete teslim olup idaresi altına girmemizi gerektirmez.”

Fransız komutan “ne yapabilirsiniz? Tekrar ediyorum, siz mağlup bir milletsiniz” deyince heyet başkanı müftü efendinin cevabı sert oldu. Şunları söyledi;

“Mağlubiyeti kabul etmeyiz. Şayet büyük devletler bizim işimizi görmez, sözümüzü dilemezlerse biz kendi işimizi kendimiz görürüz, çıkacak hadiselerden mesuliyet kabul etmeyiz. Yunan idaresi altına girmektense Türk’e has bir şerefle ölmeyi tercih ederiz. Ellerimizde sopa, balta, çapa hasılı her ne bulursak her birimiz bunlarla Yunanlılara karşı çıkar, dişimizle başlarını koparırız.

Not 1: Türk Dünyası Vakfı Yayınlarından Türkler Ansiklopedisi, Cilt: 15 Sayfa: 745-755’den alıntılar yapılarak düzenlenmiştir. (İ.Ö.)

Not 2: Makalede kullanılan resim, Milli Mücadelede Anadolu’da yapılan ilk mitinglerden bir görsel olup Afyonkarahisar Mitingine ait değildir