Tarihi
Oğuzlar’ın bir kolu olan Bayat Boyu, Anadolu’nun birçok yerlerine yerleşmişler ve bu yerleşim yerlerinden birisi de şimdiki Afyon ili Bayat İlçesi olmuştur. Tarihte Oğuzlar önemli kültür işleriyle uğraşmışlar, bu kültür işlerinden birisi de kilim olmuştur.
Bayat Kiliminin Özelikleri
Bayat kilimlerinde kullanılan bütün renkler %100 doğal yanı kök boyadır. Ürettiğimiz kök boyalı kilimleri yıkadığımız zaman kesinlikle renk vermez. Boyalar birbirine karışmaz, kullanıldıkça ve yıkandıkça parlaklık kazanır. Kök boyanın en önemli özelliği rahatlıkla yıkabilmesidir.
Bayat kilimlerinde %100 kirman ipi kullanılmaktadır. Kullandığımız kirman ipini ilçedeki ve ilçeye bağlı çevre köylerde bulunan yaşlı kadınlarımız ellerinde kirman denilen aletle güzel ve kaliteli şekilde eğirmektedirler. Bu nedenle Bayat kilimleri, makine ipi ile yapılan kilimlerden daha kaliteli ve daha uzun ömürlüdür.
Bayat kilimlerini diğer kilimlerden ayıran en önemli özellik; saf yünden yapılan kirman ipi ve tamamıyla doğal bitkilerden elde edilen kök boyası, ayrıca desenlerinde sık ve küçük motifler kullanılarak, motif zenginliği yaratılacak göz dolduran kilimler üretilmesi, ebada göre desenlerin uygun yerleştirilmesi, dokumanın kaliteli olmasıdır.
- %100 Yün
- %100 Kirman İpi
- %100 Kök Boya
- %100 El Dokuma
- %100 Kalite
Bayat kilimlerinde kullanılan ve ham maddesi %100 yün olan kökboyaların 120 yıl solmadan rengini muhafaza edeceği tescil edilmiş olup, Türkiye’nin patentli ilk ve tek kilimidir.
Kilim Üretimi
Kökboyalı bayat kilimlerinin iplerinin kökboya ile boyanması için takip edilecek aşamalar şunlardır.
- %100 yün yıkanır-temizlenir-top haline getirilir.
- Yünler kirmanla eğrilerek ip haline getirilir.
- Kirmanla eğrilen ipler kazanlarda kökboya ile kaynaması için çile yapılır.
- Mardonlama işlemi (kökboyayı kalıcı kılma işlemi) yapılır.
- Şap ve krem tartarla birlikte ip kaynatılır. Bir gün beklemeye bırakılır.
- Bir gün sonra kökboya ile boyanacak rengin bitkisi ile rengini alıncaya kadar kaynatılır.
- Kökboya bitkisi ile kazanda kaynayan ipler bir gün daha dinlenmeye bırakılır.
- Dinlendirilmiş kökboyalı ipler kazandan çıkartılarak bir gin de askıda bekletilir.
- Bekletilen ipler deterjanla kökboyası kusturulana kadar havuzda tokaçlanarak yıkanır.
- Yıkanan ipler dışarı asılarak askıda kurutulur.
- Kurutulan ve çile halindeki ipler tekrar sarılıp, melik yapılarak dokumaya hazır hale getirilir.
Bayat kilimlerinde kullanılan ve ham maddesi %100 yün olan kökboyaların 120 yıl solmadan rengini muhafaza edeceği tescil edilmiş olup, Türkiye’nin patentli ilk ve tek kilimidir.
Bayat Kilimleri’nde Kullanılan Desenler ve Anlamları
AVŞAR GÜZELİ: İsmini bordürdeki genç kızı temsil eden motiften alan bu kilim deseni Osmanlı özelliklerini taşır. Kurt ağzı, su yolu, eli belinde ve göz motifleri kullanılır.
SAÇ BAĞLI: Ana bordürü teşkil eden üç motif kraliçe tacıdır, ayak ve yanlarda saç bağı, kurt izi, terazi ve bukağı kenarında çolak el motifleri kullanılmış olup Selçuklu özelliklerini taşır.
BİNDALLI: Orta kısımda aşk ve birleşim bukağı kenarlarda çolak el birleşimi kullanılmıştır.
HAYAT AĞACI: İsmini ana bordürdeki ölümsüzlüğü temsil eden motiften alıp ayrıca kuş motifleri de kullanılmıştır.
BAŞAKLI: Sonbaharda tarlada bitkiler ve hasat da kullanılan aletlerin stilize edilmiş modellerden oluşup bolluk ve bereketi sembolize eder.
PARMAKLI: Kenarlarında altı tane mezar taşım andıran motif ve içindeki parmak ve göz motifi vardır. Ana bordürde göz gelin bohçası ve çolak el motifleri kullanılmıştır. Diğer bir modeli de bebek, parmak, bukağı, çomba gibi motiflerden oluşan parçalı bir kilimdir.
HALI DESENİ: Kenarlarda muska ve tarak ana bordürde dört adet bitırak motifi vardır.
KÖR ÇİÇEK: Kenarlarında altı tane mezar taşım andıran motif ve içindeki parmak ve göz motifi vardır. Ana bordürde göz gelin bohçası ve çolak el motifleri kullanılmıştır. Diğer bir modeli de bebek, parmak, bukağı, çomba gibi motiflerden oluşan parçalı bir kilimdir.
BITIRAKLI: Ana bordürdeki üç bıtırak motifinden adım alır içerisinde bebek ve bıkağı modelleri vardır, çerçeve olarak çolak el parmak ve bıkağı kullanılmıştır.
SAÇ BAĞLI YASTIK: Evlenmede kızların basma da kullanıldığı süslemeyi temsil eden iki kraliçe tacı ve terazi motifleriyle çevrilidir. Seleser, çomçalı, örümcekli, ejder halı gibi kilim deseni çeşitleri de vardır.
Bu orijinal desen ve kirman ipli kilimler sayesinde dışarıya açılmış ve ülke ekonomisine, Türk sanatına ve estetik anlayışına önemli katkı sağlamıştır.
Kaynak: Bayat Belediyesi İnternet Sayfası
Kaynak link: http://www.bayat.bel.tr/bayat-kilimleri/ (Erişim: 29.08.2019)
