Orhan TURAN
(Son iki dönem (2009-2019) Burhanettin Çoban, Afyonnews Editörü tarafından eklenmiştir)
1920’den 2019 yılına kadar Afyonkarahisar’da Belediye Başkanlığı yapmış yöneticilerin kronolojik anlatımıdır. Çalışma, kronolojik bilginin yanı sıra, Türkiye’deki askeri darbelerin, yerel yönetimlere etkileri açısından kayda değerdir.
Afyonkarahisar yerel yönetimlerinde etkin bir yeri olan belediye
başkanlıklarına baktığımızda Türkiye’nin kendi siyasi tarihini görüyoruz. 27
Mayıs 1960, (Demokrat Parti Adnan Menderes) 12 Mart 1971, (Demirel Hükümeti)
12 Eylül 1980 (Demokrat Parti) tarihli “yakın tarih askeri darbelerle”
birlikte yerel yönetimlerde de baştan aşağıya değişimleri görüyoruz.
Demokrasi nasıl ki, ülke genelinde kesildiyse Afyonkarahisar Belediye
Başkanları da bu darbelerden etkilendi. Her darbe sonrasında ipleri eline alan
asker, Afyonkarahisar’da da göreve gelmiş belediye başkanlarının görevden
alıyor, yerine kendi seçtiği isimleri koyuyordu. Askerin seçtiği isim, hem
belediye başkanı hem de vali oluyordu.
Türkiye tek partili dönemden ilk defa demokrasi denemesine geçerken (18 Mart
1957 Demokrat Parti) halkın oylarıyla belediye başkanı seçilen Hayri Telfekoğlu
1960 yılında yapılan darbe ile Afyonkarahisar Belediye askerin kararıyla
görevden alınarak, yerine Ethem Boysan getirildi. 1960 yılında başlayan bu
“atama yönetim” daha sonra, 1961–1962’de görev yapan Burhanettin Özkul,
1962–1963 yıllarında görev yapan Şevket Güres’le devam etti. Bu isimler hem
valilik hem de belediye başkanlığı yaparak, bir tür sıkıyönetim politikası
uyguladılar. 1963’e kadar süren bu anlayış, yerini sivil yönetime bırakmak
üzereyken yine bir darbe gerçekleşti. Ancak bu darbenin “muhtıra” niteliğinde
olması 60 darbesine göre daha yumuşak olmasına neden oldu. Bu kez belediye
başkanlarının görevlerinden azledilmeleri söz konusu olmadı.
Çalışmamızda vurgulanması gereken bir diğer önemli nokta şu ki; Türkiye
Cumhuriyeti tarihinde 18 Mart 1957 (Demokrat Parti) tarihine kadar
Afyonkarahisar Belediye Başkanları (tek parti dönemi) atama-görevlendirme usulü
Belediye Başkanlık sıfatını kazanmıştır. Bu atama-görevlendirmeler kimi zaman
meclis üyelerinin oy çokluğu ile kimi zaman da hükümetin takdiri ile
gerçekleşmiştir. Demokratik anlamda seçimle iş başı yapan ilk belediye başkanı
8. Afyonkarahisar Belediye Başkanı Hayri Telfekoğlu’dur. 1957 seçimlerinde
Seçimle gelen Telfekoğlu görev süresi dolmadan, 1960 darbesi ile görevden
alınmış ve bir demokrasi denemesi başladığı yerde kesilmiştir.
Bundan sonra; Afyonkarahisar’ın ilk seçimle gelen Belediye Başkanı 1968
yılında işbaşı yapan 12. Belediye Başkanı Hazım Bozca olmuştur.
1- Halil Ağa (1920 -1928)
Halil Ağa 1868 yılında Afyonkarahisar Beyyazı Kasabasında doğdu.
Afyonkarahisar’ın o dönemdeki toprakla geçimini sağlayan zengin kişilerinden
biri olan Halil Ağa Yunan işgali sırasında Yunan ordu mensuplarıyla sıkı
ilişkiler kurmuş, onların güvenini kazandırmıştır. Ne var ki ilk belediye
başkanı, Yunan askerlerinden aldığı bilgileri Türk tarafına taşımıştır.Casusluk
yaparak önemli bilgileri Atatürk’e ulaştıran Halil Ağa’ya, zafer sonrasında
Atatürk tarafından Belediye Başkanlığı görevi verilmiştir. Ben bu çalışma için
araştırma yaparken Sevgili büyüğüm Ahmet Sarlık’ın yayına hazırladığı “75 yılda
yöneticilerimiz” adlı kitapta Halil Ağa ile ilgili bölümde yer alan bir anekdota
çok güldüm. Atatürk Konya’ya doğru trenle geçerken, Halil Ağa ve Valiyi görmek
için Afyonkarahisar’da durmuştur. Halil Ağa Vali ile birlikte Atatürk’ün yanına
gitmek ister. Ancak Vali aracıyla önceden gider. Halil Ağa’da faytonuyla… Halil
Ağa’nın yapısını ve mizacını bilen Atatürk’te onun geldiğini görünce trende
saklanır. Halil Ağa faytondan iner etrafına bakınır ve şöyle der; “Nerede len
bu………mun herifi” Amacına ulaşan Atatürk kahkahalarla ortaya çıkıp, Halil Ağa’ya
sarılır öpüşürler…
2- Hüseyin Haşim Tiryakioğlu (1929–1940)
1946–1947, 1950-1951 yılları arasında Afyonkarahisar Belediye Başkanlığı
görevini yaptı. 3 Kez Belediye Başkanı olan Tiryakioğlu, 10.Dönem TBMM’de de
Afyonkarahisar Milletvekili oldu.
3- İsmail Kemal Aşkar (1941–1945)
1907 Afyonkarahisar doğumlu… Afyonkarahisar’da belediye başkanlığı yapmış
kişiler arasında tahsili en yüksek olar isimlerden biri olarak biliniyor. Aşkar,
1920 yılında Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesini tamamladıktan sonra Fransa
Grenoble Üniversitesi’nde doktorasını tamamladı. İstanbul’da yaşayan Aşkar,
burada hâkimlik yaptıktan sonra 1941 yılında Afyonkarahisar Belediye Başkanı
oldu. Aşkar’la ilgili söylenebilecek en önemli şeylerden biri de onun birkaç
arkadaşıyla birlikte kurduğu ve Kızılay Maden Suları’ndan sonra Türkiye’nin en
büyük Maden Suyu Tesisi olan Kızılcahamam Maden Suyu Tesisini kurmasıdır. Aşkar,
1972 yılında geçirdiği trafik kazası sonucunda hayatını kaybetti.
4- Tevfik İSCE (1945–1946, 1947–1950)
1908 yılında Afyonkarahisar’da dünyaya geldi. Daha öncekiler ve uzun yıllar
sonrakilerde olduğu gibi CHP’den siyasete atıldı. 1945 yılında Afyonkarahisar
Belediye Başkanlığına getirildi. Afyonkarahisar’da Kadınlar Pazarı’nı kurdu.
Hıdırlıkta çamların arasına palamut ağaçları diktirdi. 1992 yılında vefat etti.
5- Mehmet Arpacıoğlu (1951–1952)
1916 yılında doğdu. Öğrenimini Afyonkarahisar’da gördü. İki yıl da üniversite
tahsili aldı. 1950 yılında belediye başkanı oldu. Bir yıl görev yaptıktan sonra
istifa etti ve kısa bir süre sonra da hastalığından dolayı 1952 yılında vefat
etti.
6- Mehmet Asım İzmirli (1953–1955, 1963–1968)
1916 yılında dünyaya geldi. Devlet Demir Yollarında muhasebecilik yaptı. 2.
Dünya Savaşı sırasında ikinci defa Yedek Subay olarak askere çağırıldı. Bir süre
bakkal esnaflığı yaptı. 1952 yılında Mehmet Arpacıoğlu’nun vefatıyla boşalan
Belediye Başkanlığı görevine getirildi. 1963 yılında ikinci defa başkan oldu.
İzmir’li belediyecilik anlamında ilk kez kayda değer çalışmalar yapan bir isim
olarak karşımıza çıkıyor. Alt yapı hiçmetlerinin yanı sıra spor liglerinin
kirilması Çimento fabrikası ile ilgili yatırımları onun döneminin önemli
projeleri arasında yer alır. O tek partiye karşı muhalefeti nedeniyle siyasete
girmişti. Babası tarafından zengin (Şükrü Efendi) olan İzmir’li siyaset süresi
içinde mirasını tüketmiştir. 1978 yılında trafik kazasından dolayı hayatını
kaybettiğinde sadece bir evi vardı.
7- Ali Celâl Artüz (1955–1957)
1911’de Afyonkarahisar’da dünyaya geldi. Ankara Üniversitesi Hukuk
Fakültesi’ni bitirdi. Çeşitli kademelerde memuriyet ve bürokratlık yaptı.
Ankara’da ikamet ediyorken, dönemin iktidarının önerisi üzerine Afyonkarahisar’a
belediye başkanı olarak seçildi. Afyonkarahisar’a yabancılık çeken Artüz görevi
dolmadan 1952 yılında istifa etti. Hastalığı nedeniyle sıkıntılı günler geçiren
Artüz bitkisel hayata girdi ve 1976 yılında yaşamını yitirdi.
8- Hayri Telfekoğlu (1957–1960)
1914 yılında Afyonkarahisar’da dünyaya geldi. Serbest ticaretle uğraştı.
Demokrat Parti’den siyasete girdi. 18 Mart 1957 yılında yapılan yerel seçimlerle
Afyonkarahisar Belediye Başkanlığını hak etti. Burada altını çizebileceğimiz
önemli bir nokta şudur ki; Telfekoğlu, Belediye Başkanlığını demokrasiye en
yakın usulle yani seçimlerle kazanmıştır. Daha önce atama usulü ile yapılan
başkanlık Telfekoğlu döneminde yerel seçimlere yerini bırakmıştır. Sevilen
sayılan bir karaterdi. Hizmetleri de Afyonkarahisar’a yeni bir vizyon kattı.
Almanya’dan belediye otobüsü alımı, sucukhane tesislerinin kurulması onun
zamanında oldu. 1960 darbesinde, Askeri yönetimin Demokrat Partili Belediye
Başkanlarını görevden azletmesi sonucu, o da başkanlık görevini bırakmak zorunda
kaldı.
9- Ethem Boysan (1960–1961)
1960 sonrasında askerin iktidara gelmesiyle birlikte seçilmişler gitmiş,
yerine atanmışlar geri gelmişti. Bu dönemden sonra Valiler aynı zamanda da
belediye başkanlığı gödevini yürütmekle görevlendirilmişlerdi. Ethem Boysan’da
Askeri yönetimin ilk valisi ve aynı zamanda Afyonkarahisar’ın darbe sonrası ilk
belediye başkanı oldu.
10- Burhanettin Özkul (1961–1962)
Ethem Boysam’dan sonra aynı dönem belediye başkanı ve vali olarak görev
yaptı. 1962’de görevi sona erdi.
11- Şevket Güres 1962–1963
Afyonkarahisar Valisi olan Güres aynı zamanda Belediye Başkanıydı… Askeri
yönetim ve 60 ihtilalinin sıkıyönetim havası içerisinde geçen bir dönemiydi.
12- Hazım Bozca (1968–1971)
1968 yılında Belediye Başkanlığı’na seçilen Hazım Boca, 8. dönem
Afyonkarahisar Milletvekili görevini de yaptı. Bugün de Bozcalar İş Hanı olarak
bilinen Ordu Bulvarı’ndaki işhanı Hazım Bozca tarafından yapılmış ve yapıldığı
zamanın en modern binası olmuştur. Afyonkarahisar yürüyen merdivenli bir binaya
ilk defa onun yaptırdığı Bozcalar İş Hanı ile kavuşmuştur.
13- Sami Öznur (1971–1977)
1926 Afyonkarahisar’da dünyaya geldi. Onun öyküsünü farklı kılan, Anıtparkın
arakasında bulunan günümüzdeki belediye binası inşaatında çırak olarak
çalışırken, aynı binada belediye başkanı olmasıdır. 1969 yılında yerel
seçimlerde Belediye Meclis üyeliğine seçildi. Bağımsız olarak koyduğu başkanlık
adaylığı sonrasında iki defa ardı ardına belediye başkanlığı yaptı. 1993 yılında
vefat etti.
14- Nuri Demirayak (1977–1983)
1932 Afyonkarahisar doğumlu… İTÜ Mimarlık mezunu… Belediyede Fen İşleri
Müdürlüğü’nde memuriyet hayatı başladı. Bir süre çeşitli kurumlarda farklı
memuriyet görevlerinde bulundu. 1977 yerel seçimlerinde Adalet Partisi’nden
Belediye Başkanı adayı olarak seçimleri kazandı. Ne var ki bir darbe daha
gerçekleşmiş 1980’le birlikte ülke yine karışmıştı. Askeri yönetim yine tüm ülke
genelinde olduğu gibi belediye başkanlarını da görevden azletmişti. Bu
çerçevede11 Şubat 1983 tarihinde görevden alındı. Demirayak’ın sonrasında ise
asker tarafından göreve getirilen Turan İmre başkanlığı devraldı.
15- Turhan İmre (1983–1984)
1928 yılında Afyonkarahisar’da dünyaya geldi. İstanbul Üniversitesi Hukuk
mezunu… Askerliğini Yedek Subay olarak yaptı. Bir süre avukatlık yaptı ve 1983
yılında askeri yönetim tarafından belediye başkanlığı görevine getirildi.
16- Erdal Akar (1984–1989, 1994–1999)
1951 Afyonkarahisar doğumlu… Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi’ni bitirdi.
Köy Hizmetleri’nde memur olarak çalıştı. Anavatan Partisi’nde siyasete başladı.
5 yıl süreyle belediye başkanlığı görevini yürüttü. Ülke genelinde Turgut
Özal’ın yaptıklarını, şehir bazında da Erdal Akar’ın yaptığı söylenebilir. Fuar
alanı yapım işi, Afjet sisteminin kurulması, Hıdırlık’ın düzenlenmesi, sosyal
alt yapı çalışmaları, çok katlı otopark yapımları gibi birçok projeyi belediye
ve valilik olarak ortaklaşa yürüttü.
17- Mehmet Sami Hancıoğlu (1989–1994)
1940 yılında Afyonkarahisar’da doğdu. Ticaretle iştigal etti ve bir dönem
Afyonkarahisar Ticaret ve Sanayi Odası Yönetim Kurulu Başkanlığı’nı yaptı. 26
Mart 1989 yılında DYP’den belediye başkan adayı olarak Belediye Başkanı seçildi.
Belediye Şehir Çarşısı inşaatı onun zamanında tamamlandı. Belediye Kültür
Merkezi onun zamanında açıldı. Hancıoğlu belediye başkanlığı döneminde daha çok
arsa üretimi ve konut çalışmalarına ağırlık verdi. Sonraki seçimlerde adaylığını
koyduysa da kazanamadı. 66 yaşındaki Hancıoğlu evli ve üç çocuk babasıdır.
18- Muhsin Özer (1994–1999)
Muhsin Özer, Afyonkarahisar’ın tanınmış ticaret adamlarından Yusuf Özer’in
oğludur. Özer 16. Başkan Erdal Akar’ın Milletvekilliği seçimlerine katılmak
üzere istifa etmesinden sonra, boşalan başkanlık koltuğuna Belediye Meclis
Üyelerinin seçimi ile getirilmiştir. 1994 yılında Belediye Başkanlığına
getirilen Özer, 1999 18 Nisan seçimlerine kadar bu görevini yürütmüştür
19- Hayrettin Barut (1999–2004)
1999 Yerel Seçiminde Hayrettin Barut, Afyon Belediye Başkanlığına MHP’den
aday oldu ve kazandı. Barut’un gurbette kazandığı bu zafer, aslında tüm
Elazığ’ın kazandığı bir zafer gibiydi. Askeri yönetimlerin atadığı vali ve
belediye başkanı olarak görev yapan başkanların dışında, İlk defa Afyonkarahisar
doğumlu olmayan bir aday, belediye başkanlık koltuğuna oturuyordu. Barut,
Afyonkarahisar’da Erdal Akar dönemi hizmet anlayışını yansıttı. Yeni park ve
bahçeler, Devlet Parkı Hıdırlık düzenlemesi ve sosyal kampanyalar onun zamanında
yapıldı. Barut 2004 yılında yapılan yerel seçimlerde bir kez daha adaylığını
koymasına rağmen seçimlerde en gazla oy alan ikinci aday oldu.
20- Abdullah Kaptan (2004 – 2009)
1955 tarihinde Afyonkarahisar merkezde doğdu. 1977 Ankara Devlet Mimarlık ve Mühendislik Akademisi’ni bitirdi. 1999 yerel seçimlerinde MHP’den Belediye Meclis üyeliği görevine seçildi. 2004 tarihinde MHP’den ve Belediye Meclis üyeliği görevinden istifa ederek AK Parti adayı olarak Belediye Başkanı oldu. Belediye Şehir Tiyatrolarının yeniden açılması, şehir içi Su şebekesinin bir kısmının yenilenmesi ve yeni bulvarlar, yaptığı hizmetlerden bazıları oldu. 2009 Yılı yerel seçimlerinde partisinden aday yapılmadı ve görevi sona erdi.
21- Burhanettin Çoban (2009-2014, 201-2019)
1962 yılında Afyonkarahisar’da doğdu. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesinden mezun oldu. Parasız yatılı öğrenci olarak Meteoroloji lisesinde okuduğundan dolayı mezun olduğu 1980 yılında İzmir Çiğli Havaalanına meteoroloji teknisyeni olarak atandı. Burhanettin Çoban memuriyet görevinden Hukuk Fakültesini bitirmiş olduğu 1985 yılı sonunda istifa ederek ayrıldı. 1988 Yılından, Belediye Başkanı seçildiği 2009 yılına kadar Afyonkarahisar Merkezi’nde avukat olarak çalışmıştır. Burhanettin Çoban siyasi hayatına 1978 li yıllarda MTTB Ankara Orta Öğretim Komitesinde başladı. 12 Eylül öncesinde iki yıl süreyle MTTB Ankara Ortaöğretim Komitesinde çalışmış olup,1984 yılından sonra da çeşitli siyasi partilerde yönetim kurulu üyeliği, merkez ilçe başkanlığı ve 10 yıl süreyle de Belediye Meclis Üyeliği yapmıştır. 2002 yılında 30 arkadaşı ile birlikte AK Parti Afyonkarahisar İl teşkilatını kurmuştur. Burhanettin Çoban 2002 yılından beri de kurucusu olduğu AK Parti’nin Afyonkarahisar İl Başkanı olarak görev yapmaktayken Afyonkarahisar il belediye başkanlığı aday adaylığı için 01.12.2008 tarihinde görevinden istifa etti. Evli ve üç çocuk babası olan Burhanettin Çoban 29 Mart 2009 tarihinde yapılan Mahalli İdareler Seçimlerinde yüzde 48 oy alarak Afyonkarahisar Belediye Başkanlığına seçilmiştir. 2014 yerel seçimlerinde de yüzde 49,4 oy alarak ikinci defa belediye başkanı seçildi. Görev süresi 2019 Mart ayında bitecektir. Burhanettin Çoban, görev yaptığı iki dönem boyunca önemli hizmet ve yatırımlara imza attı ve vesile oldu. Bunlardan bazıları, Spor Kompleksi, ulusal ve uluslararası organizasyonlar, Akarçay, asfalt fabrikası, doğaltaş ve parke bordür fabrikası, yeni ve modern spor salonları, köprülü kavşaklar, bulvar çalışmaları, altyapı ve sıcak asfalt çalışmaları, toplu taşım hizmeti, parklar bahçeler, rekreasyon alanları, bilgi evleri, mahalle fırınları, süper ligde mücadele eden basketbol kulübü, yine en üst ligde mücadele eden voleybol kulübü, kent ormanları, eğitime ve öğrencilere yapılan yatırımlar, sanata ve kültüre verilen desteklerdir.
Kaynakça:
Orhan Turan (aytam.org.tr)
“75 Yılda Yöneticilerimiz” (Afyonkarahisar Belediyesi Yayınları No:8 Dr.İrfan
Ünver Nasrettinoğlu – Mehmet Sarlık)
“Talat Aydemir’in Hatıraları” (Talat Aydemir-May Yayınları S.24)
“27 Mayıs 1960’tan 21 Mayıs’1963’e
İhtilal ve İhtilal Girişimlerinin Anatomisi” (Özgür Yılmaz)
Türkeli Gazetesi Arşivleri